تعریف یکپارچه فیلترینگ برای شرکت‌های اینترنتی

براساس ماده 21 قانون جرایم رایانه‌‌ای، فیلترینگ یکپارچه برای تمامی شرکت‌های اینترنتی تعریف شده و شرکت‌های اینترنتی این اجازه را ندارند که به دلخواه برای سایتی محدودیت یا عدم محدودیت اعمال کنند. در ماده 21 قانون جرایم رایانه‌ای آمده است: «ارایه‌دهندگان خدمات دسترسی موظفند طبق ضوابط فنی و فهرست مقرر از سوی کمیته تعیین مصادیق موضوع ماده ذیل محتوای مجرمانه اعم از محتوای ناشی از جرایم رایانه‌‌ای و محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه‌‌ای به‌کار می‌رود را پالایش کنند. در صورتی که به صورت عمد از پالایش محتوای مجرمانه خودداری کنند، منحل خواهند شد و چنانچه از روی بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی زمینه دسترسی به محتوای غیرقانونی را فراهم آورند، در مرتبه نخست به جزای نقدی از 20 تا یکصد میلیون ریال و در مرتبه دوم به جزای نقدی از یکصد میلیون تا یک میلیارد ریال و در مرتبه سوم به یک تا سه‌سال تعطیلی موقت محکوم خواهند شد.» نکته قابل‌توجه این است که در تبصره 2 این ماده آورده شده پالایش محتوای مجرمانه موضوع شکایت خصوصی با دستور مقام قضایی رسیدگی‌کننده به پرونده انجام خواهد شد. در واقع هیچ نهاد دیگری به غیر از قوه‌قضاییه نمی‌تواند اقدام به تدوین دستورالعملی برای فیلترینگ کند. موضوع محتوای ماده 21 قانون جرایم رایانه‌ای به محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی، محتوا علیه مقدسات اسلامی، محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی و همچنین محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی، محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه‌ای به کار می‌رود (محتوا مرتبط با جرایم رایانه‌ای)، محتوایی که تحریک، ترغیب، یا دعوت به ارتکاب جرم می‌کند، محتوا مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی و محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات مجلس شورای اسلامی اشاره دارد. به گزارش ایسنا، با این حال مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت در ادامه به تصریح اظهارات خود پرداخته و بیان می‌کند تعیین سایت‌هایی که مشمول طرح فیلترینگ یکپارچه در کل کشور قرار می‌گیرند، از سوی کمیته تعیین مصادیق خواهد بود و شرکت ارتباطات زیرساخت در آن دخالتی ندارد و فقط دستور را در این زمینه اجرا می‌کند. تعریف یکپارچه فیلترینگ در حالی صورت می‌گیرد که پیش از این مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات _ اینترنت ملی _ را در راستای ایجاد اینترنت پاک دانسته و معتقد بودند با اجرای این پروژه نیازی به فیلتر کردن شبکه نیست. اما در مقابل مهدی اخوان، قائم مقام وزیر ارتباطات تاکید کرده بود که بحث فیلترینگ یکی از موضوعاتی است که باید در شبکه ملی اینترنت دیده شود و باید از نظر فنی روی این موضوع اشراف داشته باشیم. سال گذشته شرکت ارتباطات زیرساخت با برگزاری مزایده‌ای اقدام به انتخاب شرکت پیمانکار برای پیاده‌سازی فیلترینگ در شبکه اینترنت کرده بود.
شبکه‌ای برای بی‌نیازی به فیلترینگ
گرچه وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در تازه‌ترین اظهارات خود بیان کرده بود شبکه ملی اطلاعات جایگزین اینترنت بین‌الملل نخواهد شد و میزان پهنای باند اشغال شده توسط خدمات دولتی آزاد و در اختیار کاربران قرار خواهد گرفت، اما قائم مقام وزیر ارتباطات بیان کرده بود فکر می‌کنیم با اجرای پروژه شبکه ملی اینترنت دغدغه‌هایمان در حوزه فیلترینگ کاهش می‌یابد زیرا معتقدیم با اجرایی شدن این پروژه ترافیک بین‌المللی‌مان کاهش می‌یابد. طی ماه‌های گذشته سرعت دسترسی به‌شبکه اینترنت بین‌الملل به شدت کاهش یافته بود که گمانه‌زنی‌هایی را مبنی بر راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به همراه داشت که رضا تقی‌پور در این‌باره بیان کرد، کاهش سرعت به دلیل اختلالات فیزیکی در دو مسیر فیبر نوری است. اما کارشناسان یکی از دلایلی کاهش سرعت اینترنت را آزمایش زیرساخت درخصوص قطع کردن پورت‌های وی‌پی‌ان و همچنین آزمایش نرم‌افزار فیلترینگ در شبکه عنوان کردند. هر چند که پیشتر وزارت ارتباطات اقدام به قطع کردن پورت‌های وی‌پی‌ان کرده و گفته بود استفاده از این روش برای دور زدن سایت‌های فیلتر شده غیرقانونی است، در همین حال مسوولان نیروی انتظامی نیز اعلام کرده بودند استفاده از نرم‌افزارهای فیلترشکن در کافی‌نت‌ها غیرقانونی بوده و با عاملان آن برخورد خواهد شد. در ادامه این اظهارنظرها آیین‌نامه 20 ماده‌ای مبنی بر فعالیت‌های کافی‌نت‌ها منتشر شد که در آن به فیلتر کردن سایت‌های محتوای مجرمانه و کنترل فعالیت کاربران در کافی نت‌ها اشاره داشت.
حرکت از فیلترینگ سنتی به فیلترینگ هوشمند
از زمانی که صفحه فیلترینگ در کشور با ظاهر جدید ظاهر شده و طرح آن براساس مصوبه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت، تغییر کرد، بحثی مبنی بر اجرای طرح فیلترینگ هوشمند در ایران مطرح شد. صفحه فیلترینگ در برخی کشورها به صورت هوشمند است، یعنی اگر کاربری به سایتی مراجعه کند که فیلتر شده باشد، صفحه به‌صورت هوشمند نیاز کاربر و عبارت و موضوع مورد جست‌وجوی کاربر را تشخیص داده و لینک‌های مجاز مرتبط را در اختیارش قرار می‌دهد. عبارت «با استناد به قانون جرایم رایانه‌ای دسترسی به تارنمای فراخوانده شده امکان‌پذیر نمی‌باشد» هنگام جست‌وجو در اینترنت، وقتی این عبارت بر صفحه مانیتور نقش می‌بندد، از این نشان دارد که تارنمای مورد نظر فیلتر شده است. در ایران این کار با بالا آمدن وب‌سایت با عنوان پیوندها صورت می‌گیرد. سایت پیوند‌ها که زیر نظر وزارت ارشاد فعالیت می‌کند به منظور توسعه فیلترینگ هوشمند در کشور راه‌اندازی شده که کاربر پس اینکه وارد سایتی که فیلتر شده می‌شود، ناخودآگاه به سایت پیوندها هدایت خواهد شد. سایت پیوندها از ابتدای سال ۸۹ فعالیت خود را به‌عنوان صفحه فیلترینگ سایت‌ها و وبلاگ‌های ایران آغاز کرد که با قرار گرفتن در رتبه ۵۷۴ جهانی، در بین سایت‌های ایرانی هم سرویس‌دهنده وبلاگ «میهن بلاگ» را پشت سر گذاشت و هم در رتبه چهارم ایستاد. سایت «پیوندها» در توضیح فعالیت خود در سایت الکسا نوشته است: «این پایگاه اینترنتی متعلق به همه ایرانیان است و در آن صدها تارنمای مفید ایرانی به کاربران ایرانی و علاقه‌مندان ایران در سراسر جهان معرفی می‌شود.» مسوولان سایت پیوندها نیز اعلام کرده بودند که روزانه نزدیک به سه میلیون بازدید از این سایت صورت می‌گیرد. شاید از این آمار بتوان به روشنی دریافت که کاربران اینترنتی تا چه میزان به سمت سایت‌های فیلتر شده در کشور مراجعه و با این صفحه مواجه می‌شوند و به این‌ترتیب بر آمار این سایت هم می‌افزایند. با این حال عمده دلایل فیلتر کردن اینترنت در کشورهای مختلف را می‌توان در چهار تقسیم‌بندی کلی مسایل سیاسی، اجتماعی، امنیتی و اخلاقی قرار داد و آنچه باعث تفاوت مبنایی هر کشور برای فیلترینگ می‌شود، ارزش‌های بنیادین مورد توجه در هر مقوله در آن کشورها است. در مجموع می‌توان گفت تعداد کشورهایی که در منطقه و جهان به نحوی با مساله فیلترینگ و سانسور در اینترنت مواجه هستند، قابل‌توجه است. کشورهایی مانند سوئد، فرانسه و آلمان در قاره اروپا و کشورهایی مانند هند، عربستان، کره‌جنوبی، مالزی و در مجموع آسیا به‌عنوان بزرگ‌ترین قاره دنیا و نیز کانادا دارای گسترده‌ترین میزان تنوع فیلترینگ هستند.