سایه و روشن یک شبکه اجتماعی

این خبر خیلی خوبی برای میلیاردر جوان نیست. با این‌حال درست تولد فیسبوک‌ همانند تولد شبکه اینترنت در دنیاست؛ شبکه‌ای که در ابتدا برای کاربردهای نظامی مورد استفاده قرار گرفت و سپس به دانشگاه‌های آمریکا راه یافت اما پس از مدتی دنیا را به هم متصل کرد تا بر اساس آن نظریه دهکده جهانی شکل بگیرد. حال از آن روز تاکنون رویدادهای گوناگونی در این شبکه به وقوع پیوسته که هرکدام از آن نسل جدیدی از ادبیات و کارکردهای شبکه‌های اینترنت را معرفی می‌کند. تا ۳۱ دسامبر سال گذشته (۱۰ دی ۱۳۹۰) تعداد کاربران فیس‌بوک بالغ بر ۸۴۵ میلیون نفر برآورد شده است. فیس‌بوک در چهارم فوریه سال ۲۰۰۴ در دانشگاه هاروارد متولد شد. مارک زاکربرگ، این سایت را از اتاق خود در دانشگاه هاروارد آمریکا، به عنوان یک وب‌سایت اجتماعی کوچک ویژه دانشجویان این دانشگاه طراحی و راه‌اندازی کرد. او در آن زمان، 20ساله بود. بدون شک امروزه نام فیس‌بوک با «مارک زارکربرگ» گره خورده است. او اکنون به عنوان یکی از چهره‌های سرشناس جهانی، لقب جوان‌ترین میلیاردر جهان را یدک می‌کشد. حضور مدیر فیس‌بوک در اجلاس روسای جمهور گروه جی۸ که تابستان سال‌جاری در کشور فرانسه برگزار شد و نیز انتشار عکس‌هایی از دیدارهای دوستانه او با شخصیت‌های مهم سیاسی، از جایگاه ویژه‌ای که فیس‌بوک در طول این سال‌ها به دست آورده، حکایت می‌کند. همچنین ساخت فیلم «شبکه اجتماعی» توسط دیوید فینچر کارگردان نامدار هالیوود پیرامون چگونگی به وجود آمدن فیس‌بوک و موسس آن، به شهرت هرچه بیشتر آن کمک کرد. جامعه مجازی فیس‌بوک، در واقع محفلی از دوستان و آشنایان یک کاربر به شمار می‌آید و هر کس می‌تواند در هر لحظه دوستان جدیدی را به مجموعه دوستان خود اضافه کند. امروزه سایت‌های بی‌شماری در جهان از دکمه Follow فیس‌بوک استفاده می‌کنند و این خود دلیل دیگری بر قدرت روزافزون این شبکه اجتماعی محبوب به شمار می‌رود. اما در این میان فیس‌بوک با انتقادهایی نیز روبه‌رو بوده از جمله ورود به حریم خصوصی، جاسوسی، افشای اطلاعات کاربران و دیگر موارد. از طرفی این شبکه اجتماعی از سوی مسوولان برخی دولت‌ها متهم به براندازی، ایجاد آشوب و بر هم زدن نظم کشورشان نیز شده است به اعتقاد برخی کارشناسان، درکشورهایی مانند مصر، تونس و لیبی شبکه اجتماعی فیس‌بوک تاثیرگذار بود. گمانه‌‌زنی‌ها در مورد خرید این شبکه اجتماعی از سوی برخی سران عرب نیز حکایت از این امر دارد که آنها خواهان مدیریت این شبکه هستند که مبادا پایه‌های حکومت‌شان به لرزه در‌آید. فیس‌بوک رفته‌رفته تبدیل به دومین کشور بزرگ جهان _ به صورت مجازی _ شد. بسیاری از شرکت‌های بزرگ فناوری خواهان خرید بخشی از سهام این شرکت بودند و هستند. ارزش آگهی‌های تبلیغاتی در این شبکه روز به روز افزایش پیدا کرد. نظرسنجی شرکت استراتا از دست‌اندرکاران آژانس‌های تبلیغاتی نشان می‌دهد ۸۹ درصد از آژانس‌ها برای استفاده تبلیغاتی از فیس‌بوک در سه ماهه چهارم سال ۲۰۱۱ برنامه‌ریزی کرده‌اند. در این میان ۳۹ درصد از آژانس‌ها نیز به فکر استفاده از توییتر بوده‌اند. سهم یوتیوب و شبکه اجتماعی LinkedIn نیز در این میان به ترتیب ۳۶، ۲۱ و گوگل‌پلاس ۱۸ درصد بوده است. در این میان بسیاری از کشورها نیز برای مقابله با این شبکه اقدام به راه‌اندازی شبکه‌های اجتماعی شبیه به فیس‌بوک کردند. شبکه‌های اجتماعی که کشورهایی مانند ترکیه، پاکستان و عربستان ایجاد کردند در مقابل تهدیدات دینی و فرهنگی فیس‌بوک است.
پلیس فیس‌بوک را چک می‌کند
امروزه شبکه‌های اجتماعی همچون فیس‌بوک یکی از پرطرفدارترین شبکه‌های مجازی در ایران است و سرگرمی‌ بسیاری از جوانان ایرانی تنها گذراندن ساعاتی در این فیس‌بوک است. این در حالی است که پلیس فتای ناجا با ابراز نگرانی در این مورد، به تازگی به خطرهای این شبکه مجازی اشاره کرده است. اما شاید این پرسش برای کاربران ایرانی به وجود آمده باشد که پلیس فیس‌بوک را چک می‌کند؟ پرسشی که معاونت اجتماعی پلیس فتا در گفت‌وگو با بازتاب پاسخ داده و بیان کرده است پلیس با تمام امکانات و مقدوراتش به مطالعه‌ عمیق در زمینه شبکه‌ اجتماعی فیس‌بوک پرداخته و کارگروه‌هایی در این زمینه مشغول به فعالیت شده‌اند. مقامات دستگاه قضایی نیز به دلیل داشتن محتوای مجرمانه این شبکه اجتماعی اقدام به فیلتر کردن آن کرده‌اند، هرچند مسوولان پلیس فتا پیشتر گفته بودند که فیس‌بوک می‌تواند رفع فیلتر شود چرا که هم می‌تواند مصادیق مجرمانه داشته باشد و هم نداشته باشد و این بستگی به کارکرد کاربران دارد. این مساله با واکنش مقامات قضایی روبه‌رو شد. به گفته دبیر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه جرم بودن یا نبودن استفاده از فیس‌بوک بستگی به اقداماتی دارد که کاربران در فیس‌بوک انجام می‌دهند. اگر شخصی از طریق فیس‌بوک اقدام به انتشار محتوای مجرمانه علیه امنیت داخلی و خارجی کشور کند یا محتوایی علیه مقدسات اسلامی منتشر کند یا محتوایی را در آن سایت قرار دهد که با اخلاق و عفت عمومی مغایرت داشته باشد، قطعا عمل آن شخص «جرم» محسوب می‌شود و اگر کسی اعلام کرده باشد که اقدامات کاربران فیس‌بوک جرم محسوب نمی‌شود قطعا سخن صحیحی نگفته است. اما وزارت اطلاعات نیز از کاربران خواسته بود برای مقابله با تهدیدات رژیم صهیونیستی در فیس‌بوک، اقدام به ایجاد صفحه‌ای در این زمینه کنند. بسیج نیز از فعالیت هزاران عضو در این شبکه برای مقابله با تهدیدات جنگ نرم که توسط شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک صورت می‌گیرد، خبر داده بود. بنا بر اظهارات سرهنگ میربهرسی با اشاره به اینکه امروزه فیس‌بوک با بیش از ۷۵۰ میلیون کاربر است، درباره وضعیت امنیت اطلاعات در آن چنین می‌گوید: هنگام عضویت در این شبکه صفحه‌ای به نام صفحه شخصی وجود دارد که به زبان انگلیسی نگارش شده است و کاربران باید تمام قوانین این صفحه را بپذیرند تا بتوانند از این صفحه استفاده کنند. در کنار چنین قانونی تولیدکننده این صفحه ثروتمندترین فرد در آمریکاست. از سویی صفحات فیس‌بوک به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. با کنار هم قرار دادن این نکات به این نتیجه می‌رسیم که صاحبان این صفحه اطلاعات کاربران را در قبال دریافت هزینه به دیگران به فروش می‌رسانند. اما نکته‌ای که این مقام نیروی پلیس فتا به آن اشاره می‌کند این است که پلیس آمار دقیقی از کاربران ایرانی و افرادی که دست به اقدامات مجرمانه در فیس‌بوک می‌زنند، دارد. فیس‌بوک در ایران بر اساس ماده 21 جرایم رایانه‌ای که به مسایلی مانند انتشار مطالب علیه اخلاق، عفت عمومی، مقدسات اسلامی و امنیت و آسایش جامعه می‌پردازد، فیلتر شده است.