در بخش دوم و پایانی این میزگرد داوود زارعیان مدیر روابط عمومی شرکت مخابرات (هم اکنون معاون ارتباطی شرکت مخابرات)، حسن رضوانی معاون نظارت و اعمال مقررات رگولاتوری، محمد حسن شانه ساز زاده عضو هیات مدیره سازمان نظام صنفی و نماینده شرکت‌های ندا و علیرضا اصغریان، مدیر کل نظارت بر سرویس‌های فناوری اطلاعات رگولاتوری بحث‌های داغی را درباره وضعیت بازار اینترنت در ایران مطرح می‌کنند که می‌خوانید:
بهتر است کمی به چالش‌های دیگر توسعه اینترنت در کشور بپردازیم. نخستین موضوع نگاه متفاوت به ایتنرنت از سوی نهادهای دولتی است. مثلا در یک دوره توسعه اینترنت جهانی مبنا قرار می‌گیرد و در یک دوره توسعه اینترنت ملی. چرا یک نگاه مشترک به توسعه در این بخش نداریم؟
زارعیان: درست است. در این حوزه نظر دولت، نهادها، مجلس،نهادهای قانونگذار موازی و.. مباحث متعددی را در کشور به وجود آورده است. یکی از دلایل اصلی رقابتی نشدن بازار اینترنت کشور وجود نهادهای متعدد تصمیم‌گیر و سردرگمی بازار اینترنت است.
8 سال پیش شورای عالی فناوری اطلاعات را تشکیل دادیم، این شورا چه کارکرد؟ اصلاکسی متوجه آمدن و رفتن این شورا شد؟ حالا بعد از این همه سال و وجود شوراهای مشابه به این نتیجه رسیدیم که شورای عالی فضای مجازی را تشکیل دهیم. معنی وجود این شوراها این است که ما هنوز در قانونگذاری و تصمیم‌گیری به نقطه نهایی نرسیدیم. شورای عالی اطلاع‌رسانی، شورای عالی فناوری اطلاعات سازمان فناوری اطلاعات، شرکت زیرساخت، شرکت مخابرات، شورای عالی فضای مجازی، شورای رقابت، سازمان تنظیم مقررات و... هر کدام گوشه‌ای از حوزه اینترنت کشور را گرفته‌اند.
رضوانی: اینکه به حضور متولیان بی‌شمار در این حوزه اشاره می‌شود، کاملا درست است. اما متاسفانه در این بین نیز اپراتورهای فعال در حوزه به دنبال حل این مشکل و ایجاد یک رقابت سالم نیستند. در این اوضاع همه به دنبال سودجویی هستند.
البته کسب سود و رقابت که اشکالی ندارد؟
رضوانی: درست است؛ ولی کسب سود با سودجویی کاملا متفاوت است. رقابت سالم تعریف دارد. رقابت به معنی حذف دیگری از بازار نیست. رقابت به معنای ساده یعنی اپراتوری سرویس و خدمات خود را به بهترین شکل ارائه کند و از سیستم پشتیبانی با کیفیتی نیز برخوردار باشد نه اینکه برای به دست آوردن مشتری بیشتر اقداماتی را انجام دهد که منجر به حذف رقیب خود از بازار شود. نباید فضا به گونه‌ای باشد که مخابرات بخواهد شرکت‌های ندا را حذف کند و شرکت‌های ندا به فکر حذف خودشان باشند.حالا هم گفته می‌شود اگر رگولاتوری نباشد همه چیز حل می‌شود. شرکت‌های ندا و مخابرات پروانه فعالیت خود را از چه نهادی گرفته‌اند؟ این یک قرار داد بین رگولاتوری و اپراتورهای اینترنتی در کشور است باید هر دو طرف به قرارداد خود متعهد باشند.
در حال حاضر این تعهد از سوی شرکت مخابرات و شرکت‌های ندا دیده می‌شود؟
رضوانی: خیر. در برخی مسائل این دو ارگان وقتی می‌بینند تصمیمی به نفع‌شان نیست به سمت ارگانی مانند شورای رقابت می‌روند. با پرداخت هزینه بسیار، این شورا را تحریک می‌کنند که مثلا جلوی یک مصوبه صادر شده گرفته شود. مجموعه این کارها باعث می‌شود که رقابت در این بازار به نقطه بلوغ نرسد. اپراتورها حاضر نیستند براساس پروانه و وظایفشان عمل کنند. حالا همین افرادی که از اضافه شدن شورای عالی فضای مجازی به تصمیم‌گیران این حوزه انتقاداتی وارد می‌کنند بسیار هم خوشحال هستند چرا که در این بازار آشفته می‌توانند سود خودشان را کسب کنند.
این رقابت ناسالم ناشی از ضعف شما در قانونگذاری نیست؟
رضوانی: به هیچ وجه. وقتی ما شاهد یک بازار رقابت ناسالم بین شرکت‌های ندا و مخابرات بودیم یک آیین نامه تعاملی را زیر نظر هر دو نهاد تهیه کردیم. در این آیین‌نامه تعاملی، منافع دو طرف دیده شده و هر کدام مرتکب تخلفی در این حوزه شوند باید به یکدیگر جریمه‌هایی را پرداخت کنند. ما تمام نکات برای رقابت سالم و تعامل سالم بین این دو اپراتور را انجام دادیم، تا بخش فناوری اطلاعات کشور توسعه پیدا کند. در حال حاضر ما نزدیک به 2 میلیون پورت دایری اینترنت پرسرعت داریم. این میزان برای ما افتخاری نیست چرا که این تعداد باید به 20میلیون پورت رسیده باشد، اما متاسفانه چنین موانعی اجازه رشد را گرفته است.
یکی از مشکلاتی که در حال حاضر کاربران با آن روبه‌رو هستند این است که از آنها قدرت انتخاب یک سرویس گرفته شده است. یعنی در یک منطقه تنها چند یا یک اپراتور ارائه سرویس می‌دهند.
رضوانی: اگر مصوبات سازمان به درستی اجرا می‌شد با این مشکلات مواجه نبودیم.
زارعیان: از کجا مشخص است که مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات، مصوبات کارشناسی شده است؟ همچنین از کجا مشخص است که دیدگاه‌های مابه عنوان یک اپراتور دیدگاه‌های کارشناسی شده است؟ آقای رضوانی به نکته خوبی اشاره کردند، اما باز توپ را در زمین اپراتورها انداختند. داستان اینجاست که در کشوری که پایه و اساس کار چندگانه است، تصمیمات گرفته شده مرتبا در حال تغییر است. کمیسیون تنظیم مقررات دارای بازوهای قو ی کارشناسی نیست و بسیاری ازمصوباتی که در حوزه‌های مختلف تصویب می‌شود همدیگر را نقض می‌کند، در چنین شرایطی مسوولانی چون آقای رضوانی چندان نمی‌توانند پیگیر مشکلات توسعه اینترنت در کشور باشند. ما هنوز در بحث تعرفه‌گذاری در بخش بازار آی‌تی به نتیجه نرسیدیم. هنوز شورای رقابت می‌گوید من تصمیم‌گیر هستم و از سوی دیگر کمیسیون سازمان تنظیم خود را تصمیم‌گیر نهایی معرفی می‌کند. به اعتقاد من نه مخابرات قصد قانون‌گریزی دارد و نه شرکت‌های ندا. اما راه‌های فرار از قوانین حوزه به دلیل ساختار غلط آن شرایط حال حاضر را به وجود آورده است.
به جز مشکلات قانونی و متولی‌گری بی‌شمار که در این حوزه وجود دارد. یکی دیگر از انتقاداتی که شرکت‌های ندا پیوسته به آن اشاره دارند این است که مخابرات به این شرکت‌ها اجازه توسعه شبکه‌شان را در برخی مناطق مخابراتی نمی‌دهد. شرکت‌های ندا به دلیل اینکه مخابرات منابع اصلی ارتباطی را در اختیار دارد مجبور به پرداخت هزینه اجاره فضا، تجهیزات، حق رانژه و... می‌شوند. حتی به دلیل قدرتی که این شرکت دارد برخی قوانین کنار گذاشته می‌شود. به نظر شما رفتارهای انحصارگر مخابرات، یکی دیگر از دلایل عدم توسعه اینترنت در کشور نیست ؟
زارعیان: این‌گونه نیست. ما هیچ‌گاه قوانین را کنار نمی‌گذاریم و براساس آن قانونی که در جامعه حاکم است عمل می‌کنیم. من بارها در جلساتی که با شرکت‌های ندا داشتم این نکته را ذکر کرده‌ام که مخابرات را هم جزو شرکت‌های ندا به حساب بیاورند.
شرکت‌های ندا از ما می‌خواهند که مخابرات یکسری فعالیت‌ها را برای آنها انجام دهد بدون اینکه از این گروه هزینه‌ای دریافت کند. این شرکت‌ها می‌خواهند برخی از هزینه‌هایی که پرداخت می‌کنند با گذشت زمان تغییر پیدا نکند. واقعا این درخواست‌ها شدنی نیست.
برخی کارهایی که شرکت‌های ندا از مخابرات می‌خواهند واقعا برای ما صرفه اقتصادی ندارد. به نظر من مشکل برچسبی نیست که به ما چسبیده شده مشکل این است که رابطه بین مخابرات و شرکت‌های ندا از ابتدا درست تعریف نشده است. بازار اینترنت ما با توجه به درخواست‌های آن بسیار گسترده است این بازار باید بین همه بازیگران این حوزه به صورت مساوی تقسیم شود. بارها گفته‌ایم که سهم شرکت‌های ندا از این بازار باید حفظ شود اما مخابرات که نباید هزینه رانژه شدن خطوط این گروه یا تبلیغات آنها را بپردازد.
اما با رفتارهایی که بعد از خصوصی‌سازی از سوی مخابرات دیده شده این شبهه به وجود آمده که مخابرات با توجه به خصوصی شدن از قوانین حال حاضر به نفع خود استفاده می‌کند.
زارعیان: چه سوءاستفاده‌ای؟ این قانون که برای مخابرات تصویب نشده است که بخواهیم از آن به نفع خودمان استفاده کنیم. این قانون برای شرکت‌های مشمول اصل 44 است که مخابرات هم یکی از آنها است.
شانه‌ساززاده: در ابتدا بگویم که خواهشا حرفای بنده را در این میزگرد به دل نگیرید. من به عنون نماینده سازمان نظام صنفی در این جلسه حضور پیدا کرده‌ام نه شرکت شاتل بنابراین اینترنت شرکت شاتل را قطع نکنید.( خنده حضار)
اگر بخواهیم روراست باشیم باید بگویم که سازمان تنظیم مقررات یک سازمان جدید و نوپایی است که در گرفتن برخی تصمیم‌گیری‌ها بسیار خوب عمل کرده است. به عنوان مثال برای تصویب مصوبه 97 کمیسیون سازمان، تعامل دوطرفه‌ای بین شرکت‌های ندا، مخابرات و این سازمان وجود داشت. اما وقتی این مصوبه به بازیگران این بازار ابلاغ شد، شاهد یکسری بحث‌ها، تهدیدها و قانون‌گریزی‌هایی در لایه اجرای شرکت مخابرات بودیم.
لایه ارشدشرکت مخابرات ایران، آنقدر هوشمند است که می‌داند بازار DSL، یک درصد بازار فعالیتش را هم تشکیل نمی‌دهد. مشکل این است که شرکت مخابرات در یک لایه بالای شرکت‌های ندا قرار می‌گیرد. یعنی من برای ارائه سرویس خود باید حتما به سراغ مخابرات بروم و ابتدا از او درخواست زیرساخت و تجهیزات لازم را داشته باشم. این در حالی است که خود مخابرات بدون اینکه به نهاد دیگری مراجعه کند تمام امکانات را در دست دارد و بدون پرداخت هزینه‌ای در کنار من دست به ارائه سرویس می‌زند. این شرایط امکان رقابت را برای ما سخت می‌کند.
به اعتقاد من سازمان تنظیم مقررات در برخی مواقع آن وظیفه‌ای که دارد را انجام نمی‌دهد. برای مثال یک کاربر از سرویس ارائه شده توسط شرکت من شکایت می‌کند، بلافاصله سازمان تنظیم به من نامه‌ای ارسال می‌کند که اگر ظرف 5 روز رضایت مشترک کسب نشود و همچنین اگر یک دلیل قانع‌کننده برای مشکل در سرویس ارائه نکنم بعد از اخطار اول و دوم در نهایت با تعلیق پروانه روبه‌روخواهم شد.
آیا تا به حال با شکایت کاربران نسبت به سرویس یک شرکت، سازمان بعد از اخطارهای لازم دستور به بسته شدن شرکتی داده است؟
شانه‌ساززاده: پروانه شرکت من در استان خوزستان به خاطر 150 هزار تومان بدهی که به شرکت مخابرات داشته‌ام به حالت تعلیق درآمد. شرکت مخابرات به سازمان تنظیم اعلام کرده بود که این شرکت بدهی خود را پرداخت نمی‌کند سازمان تنظیم هم بلافاصله پروانه این شرکت را به حالت تعلیق درآورد. اما ما پیگیری‌های لازم را کردیم و مدارک مستندی را به سازمان تنظیم بردیم، این سازمان هم بعد از بررسی لازم تعلیق فعالیت شرکت را برداشت.
همیشه دلیل اصلی مشکلات اینترنتی مخابرات است؟
شانه‌ساززاده: درحال حاضر مشترکی از من شکایت می‌کند که 20 روز است تقاضای دریافت سرویس را به شرکت من تحویل داده، اما هنوز نتوانسته سرویس مورد نیازش را دریافت کند. بعد از این اتفاق سازمان تنظیم با ارسال نامه‌ای از من می‌خواهد که پاسخ مشتری را بدهم. تنها مدرکی که می‌توانم به سازمان ارائه کنم این است که شرکت من درخواست تجهیزات لازم را از شرکت مخابرات داشته اما این شرکت حاضر به فراهم کردن شرایط فعالیت من در یک منطقه مخابراتی نشده است.
به جز این موضوع در اکثر مواقع که مشتریان به سیستم پشتیبانی شرکت‌های اینترنتی تماس می‌گیرند، تنها جوابی که دریافت می‌کنند این است که مشکل کندی و کیفیت پایین سرویس‌شان مربوط به مخابرات می‌شود. از طرف دیگر هم وقتی با مخابرات تماس می‌گیریم این شرکت هر گونه مشکل از سوی زیرساخت‌های مخابراتی را رد می‌کند.
شانه‌ساززاده: تمام این مشکلات به دلیل عدم شفافیت در این بازار است. چرا سازمان تنظیم مقررات فضا را شفاف نمی‌کند؟ این سازمان تمام ابزارهای مانیتورینگ را دارد.
اما برخی از شرکت‌های ندا هم از عدم شفافیت در بازار اینترنت سوءاستفاده می‌کنند. برای مثال برخی شرکت‌ها عنوان می‌کنند که به دلیل عدم نظارت صحیح روی بازار اینترنت از سوی سازمان تنظیم، بهترین راهکار برایشان این است که مشکلات را به گردن مخابرات بیندازند.
اصغریان: ما بالاخره نفهمیدیم کم کار هستیم یا پرکار؟ از یک سو به ما می‌گویند که سازمان به خاطر ضعف در سرویس‌دهی شرکت‌های مقصر را تعلیق می‌کند. از سوی دیگر گفته می‌شود ما نظارت نمی‌کنیم.
شانه‌ساززاده: برخوردهای سازمان تنظیم دوگانه است. شرکت‌های ندا چون ضعیف هستند و سیلی خورشان خوب است، شما به آنها فشار می‌آورید. اما از سوی دیگر چون مخابرات یک شرکت قوی است و به صراحت می‌گوید که می‌توانم سرویس شرکت‌های ندا را قطع کنم و هیچ‌کس هم نمی‌تواند کاری کند.
اصغریان: رفتارهای سازمان دوگانه نیست. شرکت‌های ندا یک پروانه دارند و باید طبق آن پروانه عمل کنند. در غیر این صورت با بروز یک مشکل، بعد از ارسال اخطار اول و دوم با تعلیق پروانه روبه‌رو خواهند شد.
تنها زبان مشترک سازمان با اپراتورها اول پروانه، دوم قوانین و مقررات حاکمیتی است که اپراتورها ملزم به رعایت آن هستند.
به نظر شما این‌گونه رفتار با اپراتورهای فعال در بازار اینترنت عادلانه است؟
اصغریان: عادل یا ناعادل بودن به چارچوب‌هایی برمی‌گردد که باید در خصوص آن بحث کنیم. شما فکر می‌کنید وقتی من از تعلیق شرکت‌های ندا حرف می‌زنم، در یک شرایط مشابه نمی‌توانم پهنای باند شرکت مخابرات را قطع کنم؟
واقعا این کار را می‌کنید؟
اصغریان: بله الان می‌خواهید زنگ بزنم و دستور به قطع پهنای باند این شرکت بدهم.
در برابر تعلیق پروانه شرکت‌های ندا تا کنون شرکت مخابرات نیز با قطعی پهنای باند روبه‌رو شده است؟
اصغریان: نه این اتفاق تاکنون نیفتاده است. اما به نظر شما عاقلانه است که برای مثال من دستور قطع پهنای باند استان تهران را بدهم؟ این کار را می‌توانم انجام دهم؛ اما تبعات خاص خودش را دارد چرا که اینترنت تمامی وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمان‌های دولتی یا خصوصی قطع شده و همه چیز به هم می‌ریزد.
تعلیق شرکت‌های ندا هیچ تبعاتی به همراه ندارد؟
اصغریان: شرایط تعلیق با قطع پهنای باند متفاوت است. شما از کجا می‌دانید که شرکت مخابرات با تعلیق از سوی ما روبه‌رو بوده است یا خیر؟ مخابرات هم تعلیق شده است.
رضوانی: بعضی از دوستان از روند برخورد ما با شرکت مخابرات خبر ندارند. اخطارهای ما به شرکت مخابرات جنبه حقوقی دارد. در بسیاری از موارد با شرکت‌های استانی مخابرات که در فروش پهنای باند کم‌کاری کرده بودند برخورد، جریمه و آنها را به حالت تعلیق درآورده‌یم. نیازی نیست که تمام اقدامات ما علیه مخابرات رسانه‌ای شود.
اصغریان: مبنای حرکت و برخورد ما با اپراتورهای اینترنتی براساس پروانه ارائه شده به آنها است. تمامی مصوبات و تصمیمات ما تخصصی و با مشورت اپراتورها گرفته می‌شود. شرکتی که می‌گوید تصمیمات ما را قبول ندارد یعنی پروانه او دیگر معتبر نیست. وجود اپراتورها، منوط به وجود رگولاتور است.
ولی به نظر می‌رسد که قدرت رگولاتور در مقابل اپراتور بزرگی مثل مخابرات، قدرت چندانی نیست.
اصغریان: ما نیامده‌ا یم که قدرت نمایی کنیم.
به نظر می‌آید که مخابرات آن بخش از مصوبات که به نفع شرکت تمام شود را اجرا می‌کند.
زارعیان: هر آدم عاقلی این کار را می‌کند؛ اما این به معنی قبول نداشتن رگولاتوری یا کم کاری و ایجاد تنش در بازار نیست. شرکت‌های ندا از زمانی که شرکت مخابرات خصوصی شد، تاکنون 145 درصد در واگذاری پورت‌های اینترنت پرسرعت رشد داشته‌اند. اگر رگولاتور وتعاملات لازم نبود هیچ‌گاه شاهد این رشد نبودیم.
در بسیاری از مراکز مخابراتی، این شرکت اجازه ورود به شرکت‌های ندا برای ارائه خدماتشان را نداده است و به نوعی این مراکز را برای ارائه سرویس از سوی خودش نگه داشته است؛
مخصوصا در تهران. علت به وجود آمدن این تصمیمات چیست؟
زارعیان: در حال حاضر تعادل نسبتا دقیقی بین پورت‌های دایری و منصوبه مخابرات و شرکت‌های ندا وجود دارد. یعنی اگر 70 درصد از پورت‌های نصب شده این شرکت‌ها دایر نشده به همان میزان ما هم پورت‌های دایر نشده داریم. اگر بخواهید اینترنت پرسرعت را در کشور توسعه دهید و اگر بخواهید براساس منشور جامعه اطلاعاتی، که می‌گوید باید در تمام شهر و روستا اینترنت توسعه پیدا کند، شما نمی‌توانید مخابرات را کنار بگذارید. آیا شرکت‌های ندا حاضربه گسترش سرویس خود در روستاها و شهرهای کوچک هستند؟ در حال حاضر 80 درصد پورت‌های واگذار شده شرکت‌های ندا در شهرهای بزرگ بوده است. چرا؟ برای اینکه این کار برایشان سودآور است.
اصغریان: انتظار از شرکت مخابرات به خاطر شرایط و تجهیزاتی که دارد این است که در مناطق خاص ورود پیدا کند. اما به طور کلی نباید شرکت‌های ندا انتظار هزینه از سوی مخابرات را داشته باشند یا بالعکس. باید این رابطه دوسویه و با تعامل کامل باشد.
شانه‌ساز زاده: رویکرد مخابرات دقیقا همین اظهاراتی است که اینجا نماینده مخابرات اعلام می‌کند؛ اما چرا ما در واگذاری پورت‌ها عقب هستیم برای اینکه مخابرات در برخی نقاط نه به ما تجهیزات لازم را ارائه می‌کند و نه اجازه نصب این تجهیزات را به ما می‌دهد.
به عنوان سوال آخر اگر هرکدام از میهمانان توضیحی دارند، بیان کنند.
زارعیان: مخابرات با بخش خصوصی همکاری لازم را داشته است. نشان این همکاری هم رشد 145 درصدی واگذاری پورت پرسرعت از سوی این شرکت‌هاست. ما دنبال انحصار نیستیم. شرکت‌های ندا حتما باید در این بازار سهمی داشته باشند. نباید منافع خودمان را در حذف دیگری ببنیم.
اصغریان: معیار اصلی رگولاتور، حرکت براساس مقررات و مصوبات کمیسیون است. تاکنون هم دقیقا براساس این مصوبات و مقررات حرکت کردیم و هیچ‌‌گونه کوتاهی در این زمینه وجود نداشته است.
شانه‌ساززاده: درست است که شرکت مخابرات با شرکت‌های ندا تعامل لازم را دارد؛ اما این تعامل و کمک به توسعه شبکه این شرکت‌ها در یک مقطع زمانی متوقف شد. باید تعامل و همکاری فعالان این بازار افزایش پیدا کند؛ چرا که این شرایط به پیشرفت فناوری در کشور ضربه وارد می‌کند.
45 درصد بازار در اختیار شرکت مخابرات است و تنها 55 درصد بازار در اختیار 11 شرکت ندا است. از این 55 درصد درآمد هم 40 درصد باید به شرکت مخابرات هزینه بابت امکانات پرداخت شود. با چنین وضعیتی آیا امکان رقابت با شرکت مخابرات وجود دارد؟
رضوانی: ما براساس مقررات حرکت می‌کنیم و در برابر تخلف هیچ اپراتوری کوتاه نمی‌آییم. اما گاهی اوقات نمی‌توانیم برخورد با شرکتی مانند مخابرات را رسانه‌ای کنیم.
