پرونده قطور فیلترینگ یک قدم تا هوشمندی

از زمان طراحی صفحه جدید پیوندها تاکنون بیش از سه سال می‌گذرد و از همان زمان آنچه که بیش از ارائه محتوای جایگزین به کاربران، برای کارشناسان حوزه ارتباطات اهمیت داشت، جلوگیری از فیلتر شدن سایت‌هایی بود که به اشتباه مسدود می‌شدند. برخی از صاحب نظران این حوزه در زمان راه‌اندازی صفحه پیوندها، نخستین گام برای حرکت در راستای فیلترینگ هوشمند را به حداقل رساندن فیلترینگ اشتباه عنوان کردند.

بار دیگر در دولت یازدهم مساله ناکارآمدی سیستم فیلترینگ فعلی از سوی بسیاری از مسوولان مطرح و بر لزوم ایجاد سیستم کارآمدتری با عنوان فیلترینگ هوشمند تاکید شد. محمود واعظی - وزیر ارتباطات - درباه روند ایجاد فیلترینگ هوشمند اظهار کرده بود: برای تحقق این موضوع و فیلترینگ سایت‌های ضداخلاقی سه دانشگاه و مراکز پژوهشی در این زمینه در حال کار کردن هستند.

وی درباره روند طراحی فیلترینگ هوشمند گفته بود که با سه دانشگاه قراردادهای جدیدی در این زمینه امضا شده است و وزارت ارتباطات نیز پیگیر روند کار در این زمینه خواهد بود.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در اظهار نظری پیرامون اعمال محدودیت‌های جدید بر برخی از سایت‌ها، بر مقابله این وزارت‌خانه با انجام فیلتریگ بی‌منطق تاکید کرد.

در این شرایط شهریورماه سال جاری بود که با تذکر معاون قوه قضاییه به وزرات ارتباطات مبنی بر ساماندهی شبکه‌های اجتماعی موبایلی، بازار شایعات درباره فیلتر شدن برخی نرم‌افزارها بار دیگر لزوم اجری سریع‌تر سیستم فیلترینگ هوشمند مطرح شد، اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حوزه IT طراحی چنین سیستم پیچیده‌ای در طول یک ماه فرصت داده شده امکان پذیر نبود.

در همین حین شورای عالی فضای مجازی از طراحی و ارائه نرم‌افزاری برای پالایش محتواهای نامناسب و فیلترینگ هوشمند خبر داد و این در حالی بود که قوه قضاییه نیز به روشن کردن ابعاد تذکر خود درباره شبکه‌هایی مانند وایبر و واتس‌اپ پرداخت و با طرح این موضوع که این قوه اصراری بر فیلتر شدن و مسدود کردن دسترسی کاربران به این شبکه‌ها ندارد تصمیم‌گیر نهایی در مورد شکل جدید فیلترینگ، نحوه و زمان اجرای آن شورای عالی فضای مجازی دانست.

اما مرکز ملی فضای مجازی در ابتدای مهرماه با اعلام این خبر که اولین نرم‌افزار فیلتریگ هوشمند به بهره‌برداری رسیده است درباره این سیستم جدید توضیح داد که سیستم فیلترینگ هوشمند تصویر، فیلم و متن در موضوعات اخلاقی به منظور بهره گیری از خدمات مفید شبکه جهانی اینترنت و برنامه ریزی برای صیانت از آسیبهای ناشی از آن طراحی شده است.

از مشخصه‌های این طرح، تشخیص هوشمند محتوای درخواست شده کاربر است که سرعت و گستره صفحات پالایش شده را افزایش می دهد و با کاهش نرخ خطا، کاربر سریع‌تر و دقیق‌تر به محتوای مفید مورد نیاز خود دست پیدا می کند. در همین زمینه مرتضوی، معاون زیرساخت موسسه اطلاع‌رسانی تبیان که از جمله مراکز دست‌اندرکار در طراحی سیستم جدید فیلترینگ بود درباره لزوم طراحی یک سیستم جدید فیلترینگ اظهار کرده بود: روش فعلی فیلترینگ نه تنها نمی تواند برخی از محتواهای نامناسب را از فضای اینترنتی حذف کند بلکه باعث می‌شود بخشی از محتوایی که مشکل اخلاقی ندارد غیرقابل دسترسی شود.

می توان گفت وجود خطاهای فیلترینگ در روش فعلی پالایش، مهمترین دلیلی است که اجرای سریع‌تر فیلتریگ هوشمند را ضروری می‌کند. مسئله‌ای که به گفته برخی کارشناسان حوزه IT باعث شده است نه تنها دسترسی به بسیاری از موضوعاتی که برای قشری از جامعه مانند پزشکان ضروری است را محدود می‌کند، بلکه به دلیل اینکه این سیستم به صورت غیرهوشمندانه و با کلید واژه‌هایی دسترسی را محدود می‌کند و برخی از سایت‌هایی که محتوای مجرمانه‌ای را ارائه نمی‌دهند نیز محدود می‌شود.

مشکل کاهش سرعت اینترنت در سیستم فیلتریگ فعلی از دیگر نکاتی است که موجبات نارضایتی کاربران را فراهم می‌آورد. وجود دوباره این مشکل در سیستم فیلترینگ هوشمند ازجمله نگرانی‌هایی بود که در مورد اجرای این نوع سیستم فیلترینگ نیز مطرح می‌شد چرا که در سیستم جدید نیز فیلترکننده، لازم دارد با گذاشتن درگاهی بر سر جریان انتقال داده، محتوای هریک از داده‌ها را بر اساس فاکتورهای مختلف بررسی کند که همین امر باعث می‌شود ترافیک زیادی ایجاد شده و سرعت انتقال داده کاهش یابد.

اما معاون زیرساخت تبیان درمورد وجود چنین مشکلی در سیستم فیلترینگ هوشمند طراحی شده نیز درباره نحوه عملکرد این سیستم توضیح داد: فیلترینگ هوشمند برای اینکه سرعت اینترنت را کم نکند و گلوگاهی برای عبور داده‌ها ایجاد نکند بار اول محتوای مورد نظر را پردازش کرده و از درگاه عبور می‌دهد اگر این محتوا نامناسب باشد دسترسی به آن محدود شده و برای دفعه‌های بعد فیلتر خواهد شد.

بنابراین توضیحات، انتظار می‌رود که فیلترینگ هوشمند سرعت کم اینترنت در کشور را که موردانتقاد بسیاری از کاربران این شبکه قرار گرفته از وضعیت موجود کندتر نکند. اما درمورد چگونگی حل مشکل فیلتر شدن اشتباه برخی از سایت‌ها وعده داده شده که با اجرای سیستم فیلترینگ جدید نه تنها دیگر هیچ سایتی به اشتباه غیرقابل دسترسی نمی‌شود بلکه اساسا قرار نیست در این سیستم دسترسی به هیچ سایتی به طور کامل محدود شود و شاید با در نظر گرفتن این گفته بتوان نتیجه گرفت که با اجرای طرح فیلترینگ هوشمند، دیگر کمتر پیش می آید که کاربر با وارد کردن آدرس یک سایت با صحنه تکراری باز شدن سایت دیگر با نام «پیوندها» مواجه شود.

به بیان دیگر سیستم فیلترینگ هوشمند به جای حذف کامل دسترسی کاربر به سایت مورد نظر تنها آن بخش از محتوای سایت که به عنوان محتوای نامناسب یا غیراخلاقی شناسایی شده است را مسدود خواهد کرد.

اما زمان بهره‌برداری از سیستم فیلترینگی که به اعتقاد بسیاری از مسئولان و برخی کارشناسان یکی از سیستم‌های آرمانی نظارت بر ارائه محتوای مجرمانه و غیراخلاقی در فضای مجازی است، همچنان در هاله‌ای ابهام قرار داشت تا اینکه وزیر ارتباطات در اظهار نظری درباره افزایش سرعت اینترنت در کشور اعلام کرد که فیلترینگ هوشمند آماده است و ظرف یک‌ماه آینده اجرایی خواهد شد.

پیش از این اما آخرین اخباری که در زمینه فیلترینگ هوشمند در آخرین روزهای مهرماه منتشر شده بود از امضای تفاهم‌نامه‌ای مبنی بر زمینه مدل جدید پالایش هوشمند شبکه‌های مجازی بین شرکت ارتباطات زیرساخت و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر می‌داد و بر اساس آن مقرر شد که فاز اول سامانه پالایش هوشمند فضای مجازی تا پایان خرداد سال 1394 به بهره برداری برسد.

وعده یک‌ماهه وزیر ارتباطات نیز برای اجرای فاز اول فیلترینگ هوشمند بود و او درباره اجرای مراحل بعدی این فیلترینگ اظهار کرد: مرحله‌ دوم پس از سه ماه عملیاتی شده و در نهایت مرحله‌ی سوم در مهلتی شش ماهه نهایی خواهد شد و با تکمیل این پروژه امکان افزایش پهنای باند بین‌الملل نیز فراهم می‌شود.

نخستین قانون‌گذاری در زمینه شبکه‌های اطلاع‌رسانی، مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای با طرح مصوبه در شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفت که بر اساس آن مقررات و ضوابطی برای دسترسی به شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای تدوین شد و پس از آن نیز کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه موظف شد که بر محتوایی که روی اینرتنت ارائه می‌شود نظارت کند.

به اعتقاد بسیاری از کاربران اینترنت وهمچنین کارشناسان این حوزه فیلترینگی که اکنون اعمال می‌شود تنها موجب کاهش سرعت دسترسی به اینترنت می‌شود زیرا راه‌های مختلفی از جمله برنامه‌های متنوع فیلتر شکن و VPN برای دور زدن محدودیت اعمال شده وجود دارد. این نکته‌ای است که وزیر ارتباطات نیز به آن اذعان کرده است و با اشاره به کاربران میلیونی برخی از شبکه‌های اجتماعی در ایران فیلتر کردن این شبکه‌ها را موجب افزایش استفاده از فیلترشکن‌ها دانسته بود.

به گفته کارشناسان حوزه IT در کنار پیشرفته‌تر شدن روش‌های فیلترینگ همواره روش‌های جدیدتری نیز برای دور زدن محدودیت‌ها به وجود می‌آید. به همین دلیل است که برخی کاربران اینترنت نیز معتقدند فیلتر کردن نمی‌تواند تنها راه حل برای حل مشکل وجود محتوای نامناسب در فضای اینترنت باشد. این نکته‌ای است که کارشناسان نیز به آن آگاهی داشته و استفاده از مشارکت‌های مردمی با فرهنگ‌سازی در این زمینه را از جمله راه‌ حل‌های کنترل محتوا در شبکه‌های مجازی دانسته‌اند.

در هر حال رییس جمهوری اخیرا اقدامات انجام شده درباره فیلترینگ هوشمند را بزرگ و قابل توجه ارزیابی کرده و خواستار ادامه راه و رفع نواقص به منظور تکمیل طرح‌ها در صیانت از محتوای فضای مجازی شده و اکنون باید منتظر نتیجه همکاری وزارت ارتباطات و دانشگاه‌ها برای بستن این پرونده باشیم.