پس از گذشت چند هفته از اختلال گسترده در دسترسی به اینترنت کشور و فیلترشدن پلت‌فرم پرطرفدار اینستاگرام که محل کسب درآمد بسیاری از کسب و کارهای نوپا و پرطرفدار بود، دست‌‌اندرکاران صنوف مختلف درباره پیامدهای ادامه وضعیت موجود بر اشتغال، هشدار می‌دهند.
از نظر کارشناسان، توصیه دستوری درباره نقل مکان کسب و کارها به پلت‌فرم‌های داخلی در حالی که کاربران چندانی در این شبکه‌ها حضور ندارند، راه‌حل مساله نیست و با شعار سال کشور برای حمایت از فعالیت‌های دانش‌بنیان در تناقض آشکار است.
محمدعلی چمنیان، نایب‌رئیس کمیسیون کسب و کارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی ایران در این‌باره می‌گوید: تاکنون قطعی اینترنت تبعات بسیاری به دنبال داشته است چنان که بر اساس آمار، بسیاری از کسب و کارها 50درصد درآمد خود را در این شرایط از دست داده اند. همچنین ارزیابی‌ها حاکی از آن است که 11 میلیون نفر از جمعیت کشور معیشت‌شان را از طریق فضای مجازی تامین می‌کنند. از این میان 3 میلیون نفر به طور مستقیم از طریق شبکه‌های اجتماعی مشغول کار هستند.
چمنیان یادآور می‌شود: یکی از پیامدهای محدودیت فضای مجازی، افزایش مهاجرت جوانان و نخبگان از کشور است. در سالی که به نام «تولید دانش‌بنیان و اشتغال آفرین» مزین شده است و نیاز به نخبگان برای اشتغال در شرکت‌های دانش‌بنیان به شدت احساس می‌شود و زندگی و فعالیت این قشر نیز به شدت وابسته به اینترنت بین‌المللی است؛ آنها در نتیجه چنین شرایطی، به مهاجرت می‌پردازند.
رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و بازار پول اتاق خراسان رضوی تصریح می‌کند: بسیاری از صنایع نیازمند واردات مواد اولیه هستند و با بسیاری از تامین‌کنندگان خارجی در بستر فضای مجازی در ارتباط هستند. همچنین بسیاری از صنایع صادرات دارند و برای صادراتشان به دنبال بازاریابی هستند که عمده این اقدامات در بستر اینترنت بین‌المللی انجام می‌شود. حال ممکن است برخی از کشورها از اپلیکیشن‌های بومی استفاده کنند، اما زمانی که سخن از ارتباطات بین‌المللی به میان می‌آید برای مباحث بازرگانی، صادرات و واردات ناگزیر از 3 پلت‌فرم بین‌المللی مانند واتساپ، اینستاگرام و تلگرام استفاده می‌شود.
چمنیان خاطرنشان می‌کند: هر چند برخی از کشورها مانند چین از اینترنت ملی استفاده می‌کنند اما زمانی که بحث ارتباطات بین‌المللی برای مباحثی مانند تجارت مطرح است استفاده از پلت‌فرم‌های جهانی مجاز است. در واقع دولتمردان در چین برای کمک به اقتصاد، استفاده از این اپلیکیشن‌های بین‌المللی را مجاز دانسته اند.
چمنیان ادامه می‌دهد: نکته قابل‌توجه دیگر این است که شرکت‌ها در حوزه برندینگ برای معرفی محصول و کالای خود ناگزیر به استفاده از پلت‌فرم‌های بین‌المللی هستند.
اینترنت ملی چطور پاسخگوی مبادلات بین‌المللی است؟
سید حسن حسینی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی هم با ابراز تردید درباره امکان پاسخگویی اینترنت ملی در مبادلات بین‌المللی می‌گوید: نکته قابل‌توجه آن است که صرفا کالاهای موردنیاز مردم در پلت‌فرم‌های داخلی عرضه نمی‌شود، بلکه بسیاری از محصولات و کالاها در بستر اینترنت بین‌الملل عرضه می‌گردد که قطعی اینترنت مترادف با تعطیلی بسیار از کسب و کارها یا توقف سیستم بانکی است.
حسینی یادآور می‌شود: امروز داد و ستد مرز نمی‌شناسد، چرا که تجارت در عرصه بین‌الملل شکل می‌گیرد و ما خواه و ناخواه در این دهکده جهانی ناگریز به تعاملات بین‌المللی هستیم. ضمن آن که شبکه اینترنت ملی پاسخگوی مبادلات بین‌المللی نیست. متاسفانه با فیلترینگ تلگرام، واتساپ و اینستاگرام بسیاری از داد و ستدها متوقف شده‌اند که البته امور روزمره مردم نیز با این محدودیت‌ها دچار خلل شده است. بنابراین نمی‌توان جلوی خسارات زیان بار ناشی از این محدودیت‌ها را گرفت. نکته قابل‌توجه آن است که استفاده از پیام رسان‌های داخلی شاید 10درصد به بهبود شرایط کمک کند اما قطعا آسیب‌های فیلترینگ این فضا در آینده بیشتر عیان خواهد شد.
حسینی اضافه می‌کند: به‌رغم این که تمامی سیستم‌ها الکترونیک شده است، میزان اشتغالی که در این حوزه به وجود آمده نسبت به زمان گذشته که مشاغل به صورت فیزیکی و در فضای واقعی بود، به مراتب بیشتر است. این به آن معناست که استفاده از اینترنت بین االملل ضمن آن که بستر را برای کسب و کار تسهیل کرده، اشتغال خوبی را در تمامی جوامع به وجود آورده است. حال با فیلترینگ فضای مجازی، چند میلیون نفر بیکار شده‌اند که این مساله آسیب سنگینی را به اقتصاد تحمیل کرده است.
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی یادآور می‌شود: زمانی که سیستم بانکداری الکترونیکی است و هر گوشی موبایل به مثابه یک باجه بانک است، با قطعی اینترنت این ابزار از مردم سلب می‌شود. مسلم است که فیلترینگ نباید در جامعه متمدنی مانند ایران انجام بگیرد، بلکه باید با ریشه یابی صحیح از بحران‌ها و تنش‌های اجتماعی پیشگیری شود تا زندگی مردم به روال قبل بازگردد. در غیر‌این صورت بسیاری از کسب و کارها و معیشت مردم که حول شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته‌اند دچاره مخاطره خواهند شد.
احتمال نابودشدن اکوسیستم اقتصاد دیجیتال
سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور که بیش از 20هزار عضو حقیقی و حقوقی در سراسر کشور دارد نیز یکی از نهادهای موثر بخش خصوصی است که عمده فعالیت اعضای آن روی بستر اینترنت و فضای مجازی شکل گرفته است. سیدحسن هاشمی رئیس این سازمان در روزهای گذشته با ارسال نامه‌هایی به رئیس‌جمهور و وزیر ارتباطات، انتقادهای فعالان صنفی به قطع اینترنت و محدودیت در دسترسی به اینستاگرام و واتس اپ، به عنوان بستر فعالیت کسب و کارها را منعکس و اعلام کرده است: «لطفا نسبت فعالان اقتصادی با اقتصاد دیجیتال و دنیای مجازی» را شفاف کنید.
هاشمی در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: طبق قانون، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور مسوول پیگیری مطالبات اعضای صنف است و به همین دلیل به دنبال مشکلات ایجاد شده در دسترسی به اینترنت، نظرات اعضا در نظام‌های صنفی سراسر کشور را تجمیع و در قالب نامه‌ای به رئیس‌جمهور و وزیر ارتباطات ارائه کرده‌ایم که امیدواریم پاسخ شفافی به آن داده شود تا بدانیم قرار است در سال تولید دانش‌بنیان و اشتغال آفرین، منتظر رشد و توسعه دانش‌بنیان‌ها باشیم یا برای همیشه آن را کنار بگذاریم.
رئیس سازمان نصر تصریح می‌کند: متاسفانه مشکل آن است که آنچه در جلسات مشترک بین بخش خصوصی و نمایندگان دولت و حاکمیت مطرح می‌شود، از نظر زاویه نگاه با هم بسیار متفاوت است، حرف ما این است که در سال‌های اخیر، با حمایت‌های دولت و حاکمیت، هزاران شرکت دانش‌بنیان و چند میلیون کسب و کار روی بستر اینترنت ایجاد شده که توانسته فرصت‌های اقتصادی متعددی برای عموم مردم در نقاط مختلف کشور فراهم کند، حتی در روستاهای دوردست؛ بنابراین نمی‌شود به این سادگی درباره قطع اینترنت و مسدود کردن بستر اصلی این اکوسیستم اقتصادی روی پلفترم‌های فراگیری مانند اینستاگرام و واتساپ تصمیم‌گیری کرد.
هاشمی ادامه می‌دهد: اکوسیستم اقتصاد دیجیتال با دستور و اجبار شکل نمی‌گیرد و اگر قرار باشد دولت با همین روش پیش برود، سرنوشت این اکوسیستم هم مشابه اکوسیستم‌های طبیعی از جمله دریاچه ارومیه و هورالعظیم خواهد شد.
رئیس سازمان نصر کشور در ادامه می‌گوید: برخی دوستان از ما گله می‌کنند که آمار فعالان اقتصادی روی اینستاگرام، 11 میلیون نیست و حداکثر حدود سه میلیون است. نکته اول اینکه این آمار 11 میلیونی، مربوط به همه فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیمی است که در این بستر ایجاد شده است و صرفا محدود به تعداد صفحات اینستاگرامی کسب و کارها نیست. نکته دوم اینکه، حتی اگر همان آمار سه میلیونی را هم قبول داشته باشیم، انتظار بخش خصوصی این است که لااقل برای نجات همین سه میلیون کسب و کار تلاش کنیم نه اینکه فقط و فقط بگوییم کسب و کارشان را به پلت‌فرم داخلی منتقل کنند، چون کاملا واضح است که این روش دستوری با هیچ منطقی سازگار نیست و نتیجه‌اش را هم در گذشته در مصادیقی مثل فیلترینگ تلگرام و توییتر مشاهده کرده‌ایم.
هاشمی ادامه می‌دهد: دوستان می‌گویند چرا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای از توسعه پلت‌فرم‌های داخلی حمایت نمی‌کند؟ در حالی که بحث اصلی چیز دیگری است، ما بارها اعلام کرده‌ایم که موافق توسعه این پلت‌فرم‌ها هستیم، اما راهش مسدود کردن دسترسی به شبکه‌ای مانند اینستاگرام، که میلیون‌ها کسب و کار داخلی روی آن ایجاد شده نیست؛ بلکه باید اول نسبت به توان رقابتی نمونه مشابه داخلی مطمئن شد، اعتماد عمومی به استفاده از آنها را بالا برد، مهاجرت خودخواسته کسب و کارها به این پلت‌فرم‌ها را شاهد بود و بعد از آن، با داشتن یک بستر داخلی مطمئن، باکیفیت و دارای توان رقابت، امیدوار باشیم کاربران و فعالان اقتصادی درباره انتخاب اکوسیستم فعالیت‌شان تصمیم‌گیری کنند.
به «بازار هدف» نمی‌توان دستور مهاجرت داد
رئیس سازمان نصر کشور به عدم‌تناسب سرعت رشد اقتصاد دیجیتال ایران و رشد پلت‌فرم‌های داخلی و تعداد کاربران آنها به عنوان بازار هدف اشاره می‌کند و می‌گوید: یک نکته مهم که گاهی نادیده گرفته می‌شود، بازار هدف این کسب و کارهاست؛ فرض کنیم این فعالان اقتصادی به پلت‌فرم‌های داخلی مهاجرت کردند، وقتی چند 10 میلیون کاربر، که همان بازار هدف هستند، در پلت‌فرم‌های بومی حضور ندارند، چه امیدی برای رونق این کسب و کارها وجود دارد؟ البته این ادعا مطرح می‌شود که با موج مهاجرت کاربران داخلی به پلت‌فرم‌های بومی مواجهیم اما صحت‌سنجی این ادعا خیلی سخت نیست و به راحتی می‌توان دقیق نبودن آن را اثبات کرد.
هاشمی می‌افزاید: حتی نمایندگان مجلس هم تایید کرده‌اند که ظرفیت پلت‌فرم‌های داخلی جوابگوی نیازهای فضای کسب و کار نیست، وقتی سرعت توسعه این پلت‌فرم‌ها بسیار کندتر از سرعت رشد اقتصاد دیجیتال کشور است، آیا راهش این است که جلوی سرعت چشمگیر رشد فعالان اقتصادی را بگیریم؟
رئیس سازمان نصر کشور ادامه می‌دهد: وقتی میلیون‌های کاربر ایرانی، از جمله فعالان اقتصادی، روی برخی پلت‌فرم‌های خارجی فعال هستند و تجربه هم ثابت کرده نمی‌توانیم با اقداماتی همچون فیترینگ این مطالبه را از بین ببریم، تصمیم منطقی این است که به جای محدودسازی، قدرت تولید محتوای خودمان در این بسترها را افزایش دهیم و تلاشمان این باشد که از این بستر آماده به بهترین شکل استفاده شود. در کنار این حضور قوی، حتما و قطعا باید تقویت پلت‌فرم‌های بومی را هم دنبال کنیم. هاشمی معتقد است: فراموش نکنیم که پلت‌فرم‌های بین‌المللی، همان‌طور که از اسمشان مشخص است در بستر جهانی فعال هستند که علاوه بر مخاطبان و کاربران داخلی، حجم قابل‌توجهی از کاربران دیگر کشورها را نیز شامل می‌شود و محتوای تولیدی در این بستر هم بسیار گسترده‌تر است و باید به همه این ویژگی‌ها به دید فرصت نگاه کرد.
رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تصریح می‌کند: مهم‌ترین ویژگی اقتصاد دیجیتال و دنیای مجازی، برداشته شدن مرزهای جغرافیایی است که اتفاقا این ویژگی برای ما یک مزیت و فرصت بسیار فوق‌العاده است و می‌توانیم تحول بزرگی در اقتصاد کشور ایجاد کنیم، تحریم‌های خارجی را دور بزنیم و توان فنی و تخصصی‌شان را به کمک کشور بیاوریم اما متاسفانه به جای استفاده از این فرصت، خودتحریمی‌هایی ایجاد می‌کنیم که نابودکننده فضای کسب و کار است.
خروجی اختلال در امورات روزمره
سید مهدی مدنی، رئیس هیات مدیره انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان خراسان رضوی هم در این باره به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: به طور کلی حوزه فعالیت اغلب شرکت‌ها و به‌ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان بر بستر اینترنت و فضای مجازی استوار است. از این رو بسیاری از کسب و کارها بدون اینترنت و شبکه‌های اجتماعی راه به جایی نمی‌برند، چرا که تعاملات بین‌المللی و حتی داخلی نیازمند شبکه جهانی اینترنت است. اگر ما توانایی ایجاد شبکه‌هایی در سراسر دنیا داشته باشیم، از این مهم استقبال می‌شود اما زمانی که زیرساخت‌های تحقق چنین هدفی مهیا نیست طبیعتا تعاملات بین‌المللی از همین مسیر انجام می‌شود.
مدنی ادامه می‌دهد: تعداد شرکت‌هایی که تعاملات بین‌المللی ندارند زیاد نیست. به هر حال اگر شرکتی صادرات هم نداشته باشد، برای تامین مواد اولیه به خارج وابسته است. از این رو کمتر شرکتی است که فاقد تعاملات بین‌المللی باشد. بنابراین اختلال در اینترنت بدون شک به کسب و کارها آسیب می‌رساند. باید راهکار جایگزینی اندیشیده شود تا به کسب و کارها زیانی وارد نشود. این در حالی است که شرکت‌های دانش‌بنیان طی هفته‌های اخیر با قطعی اینترنت دچار ضرر و زیان‌های عظیمی شده اند.
مدنی یادآور می‌شود: در گذشته شبکه‌های اجتماعی گسترده نبود و ارتباط ما با دنیا همیشه از طریق ایمیل و تماس تلفنی انجام می‌گرفت، اما با پیشرفت تکنولوژی بستر ارتباطات به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تسری پیدا کرده و کسب و کارها حول این بسترها شکل گرفته اند. اگر شبکه‌های اجتماعی جهانی حفظ شود، تعاملات بین‌المللی هم تداوم خواهد داشت اما زمانی که شبکه‌های اجتماعی جهانی دچار اختلال می‌شود، امورات روزمره به دلیل فیلترینگ با کندی انجام می‌گیرد.
نکته قابل‌توجه دیگر آن است که گاهی استفاده از فیلترشکن نیز با نفوذ بدافزار همراه است که امنیت شرکت‌ها به‌ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان را تحت شعاع قرار می‌دهد. آن چه که مسلم است، فعالیت شرکت در چنین شرایطی نمی‌تواند متوقف شود. بنابراین ارتباط با فضای بین‌المللی از طریق شبکه‌های اجتماعی ضرورتی انکارناپذیر است.
رئیس هیات مدیره انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان خراسان رضوی تصریح می‌کند: استفاده از اینترنت ملی بالذات بد نیست اما باید به این مساله واقف بود که این بستر نمی‌تواند جایگزین تمام بسترهای بین‌المللی باشد. در نتیجه باید فضایی تدارک و پیش‌بینی شود که ارتباط ما با بازارهای بین‌الملل در حوزه صادرات، واردات و... برقرار باشد و گرنه باید منتظر تبعات و عواقب آن بود.
