حق دسترسی آزاد به اطلاعات

در این سلسله‌نشست‌ها حق دسترسی آزادانه به اطلاعات چند سالی است که موضوع داغ‌تری برای جهان آن هم مخاطبان رسانه و از همه بالاتر استادان و متخصصان حوزه علوم ارتباطات شده است. از سوی دیگر، یکی از ابعاد لزوم حق ملت‌های جهان که گویا بازیگران اصلی جامعه اطلاعاتی هستند و هرکدام رسانه‌ای ناطق محسوب می‌شوند دسترسی آزاد به اطلاعات کافی، صحیح و مورد نیاز است. یکی از ترفندهای مثبت دولت‌ها برای مقابله با این حق ملت‌ها، محدود‌سازی شبکه‌های ارتباطاتی از جمله اینترنت به بهانه ایجاد دیتا سنترها و افزایش مصلحت‌آمیز سرعت و کیفیت پهنای‌باند دسترسی به شبکه جهانی است که در ایران نیز شاهد آن هستیم. اما در سطح جهانی با توجه به اینکه زندگی مردم با پیش‌بینی محققان تا سال 2025 زندگی همراه خواهد شد و همچنین تا سال 2015 میزان کاربران فناوری اطلاعات همراه جهان از مرز جمعیت کره زمین خواهد گذشت. بنابراین، ارتباطات و دسترسی آزاد به اطلاعات حق مسلم کشورهای جهان و به خصوص ملت‌ها و اعضای اصلی جامعه اطلاعاتی جهانی است که با استفاده صحیح از آن به زندگی مطمین‌تر دست یابند.
آمارهای جهانی برای دستیابی به اطلاعات
در روزهای 24 و 25 اکتبر امسال کمیسیون پهن‌باند به منظور توسعه دیجیتال با همکاری اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) اجلاسی را با عنوان «اجلاس رهبری پهن‌باند» در ژنو برگزار کرد. این اجلاس با حضور سران کشورها، مدیران اجرایی شرکت‌ها، مقامات عالی‌رتبه سیاست‌گذاری و متفکران حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات برگزار و در آن به مسایل مربوط به توسعه زیرساخت‌‌ها و خدمات پهن‌باند پرداخته شد. در این اجلاس، تعدادی از مدیران اجرایی برتر و همچنین وزرای ارتباطات در مورد مزیت‌های پهن‌باند به بحث و گفت‌وگو نشستند. آنها نقش پهن‌باند را به عنوان زیرساخت‌ ضروری رشد اقتصادی، تجارت و بهره‌وری، به‌خصوص در مهار بحران اقتصاد جهان مهم ارزیابی کردند. براساس رشد و توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات در جهان طبق گزارش‌های سازمان جهانی ارتباطات راه دور ITU هم‌اکنون بیش از پنج میلیارد کاربر تلفن همراه و بیش از دو میلیارد کاربر اینترنت در جهان وجود دارد و این در حالی است که ضریب نفوذ تلفن همراه در صد کشور جهان از مرز صددرصد فراتر رفته است. اما سازمان ملل متحد تا سال 2015 تعداد بیشتری از مردم جهان را به شبکه جهانی اینترنت وصل خواهد کرد. کمیسیون توسعه دیجیتال سازمان ملل اعلام کرد که یکی از اهداف این سازمان ارایه امکانات لازم برای افزایش دسترس‌پذیری اینترنت حداقل برای نیمی از مردم کشورهای در حال توسعه است. این کمیسیون همچنین اعلام کرد که در همین بازه زمانی قصد دارد وب را برای 40درصد از خانوارها در کشورهای در حال توسعه در دسترس قرار دهد. البته این میزان در کشورهای توسعه‌یافته به مراتب بیشتر و قرار است که 60درصد خانوارهای این کشورها تا سال 2015 به جمعیت آنلاین بپیوندند. حمدون توره، دبیرکل اتحادیه جهانی مخابرات در این‌باره بیان می‌کند، دولت‌های جهان باید دسترسی به اینترنت را در اولویت دستور کار خود قرار دهند. زیرا رهبران جهان معتقدند، آینده با اینترنت پهن‌باند رقم خواهد خورد. این اتحادیه تخمین می‌زند که آمار دسترسی به اینترنت در کشورهای توسعه‌یافته 30درصد و در کشورهای در حال توسعه 10 درصد باشد. این در حالی است که در فقیرترین کشورهای جهان این آمار نزدیک یک‌درصد است. البته هنوز تعریف مورد توافق بین‌المللی درباره آنچه که اینترنت پرسرعت خوانده می‌شود، وجود ندارد. طبق تعاریف FCC یا کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا، اینترنت پرسرعت به معنی حداقل سرعت چهار مگابیت در ثانیه است. اتحادیه جهانی مخابرات یا ITU مسوولیت ارزیابی فرآیند ترقی کشورها را برای دست‌یافتن به این اهداف برعهده دارد و به همین منظور نیز قصد دارد این ارزیابی‌ها را به صورت گزارش‌های پهن‌باند سالانه و رده‌بندی کشورهای جهان از نظر دسترسی به اینترنت پهن‌باند، سیاست‌های اتخاذ شده آنها، هزینه اینترنت و همچنین درک آنها از اهمیت اینترنت ارایه کند.
اهدافی برای دستیابی به جریان آزاد اطلاعات
براساس اهداف پهن‌باند تا سال 2015 تمام کشورهای جهان باید یک برنامه یا استراتژی ملی برای دسترسی به اینترنت پرسرعت داشته باشند و حداقل اینترنت پرسرعت در کشورهای در حال توسعه باید ارزان و قابل تهیه باشد. همچنین تا سال 2015 باید 40 درصد خانه‌ها در کشورهای در حال توسعه به اینترنت پرسرعت دسترسی داشته باشند و کاربران اینترنت در جهان باید به 60 درصد جمعیت کل جهان رسیده باشد. در واقع 50 درصد مردم کشورهای توسعه‌یافته و 15 درصد مردم کشورهای کمتر توسعه‌یافته باید به اینترنت دسترسی داشته باشند. تحقیقات نشان داده است که در شرایط اقتصادی امروز، زیرساخت‌ها و خدمات پهن‌باند در رشد اقتصادی و اشتغالزایی نقش اساسی ایفا می‌کند. در نتیجه باید گسترش دسترسی به زیرساخت‌ها و خدمات پهن‌باند، اولویت‌ اصلی سیاست‌های کشورهای مختلف جهان قرار گیرد. این در شرایطی است که بخش مهمی از سیاست‌های خارجی کشورهای جهان امروزه بر پایه دیپلماسی دیجیتالی بوده و بسیاری از عناصر فضای مجازی و ارزش افزوده‌های آن زمینه تعامل یا تقاطع سیاستی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را فراهم می‌کند. بنابراین در همین دنیای مجازی که دستمایه توسعه جامعه اطلاعاتی هزاره است، ارتباطات شاکله کلیدی جنگ‌های روانی مبتنی بر این فضا نیز هست. دسترسی آزادانه به اطلاعات باید مسیری مشخص اما ماهیتی شفاف داشته باشد که مادام از تاثیرپذیری آن، باوجود بازی‌های سیاستی خام را در قالب دیپلماسی دیجیتالی نمایان نکرده و ساختار سیاست خارجی یک کشور را در چارچوب مصلحت‌اندیشی نگاه دارد. اما این موضوع باید فارغ از هیاهوی سیاستی دولت‌ها و به دور از بازی‌های سیاسی آنان باشد تا نه‌تنها زورگویی غرب بر سیطره یک‌جانبه بر شبکه جهانی ارتباطات و اطلاعات، دسترسی آزادانه مردم جهان را بر اطلاعات، محدود نسازد بلکه دایره سلطه دولت‌ها نیز بر ارایه کیفی و کمی اطلاعات مورد نیاز مردم کشورهایشان خدشه‌دار نکند.
جامعه اطلاعاتی روندی متحولانه در جهان ایجاد کرده به طوری که عقب‌ماندگی در این راستا موجبات حذف کشوری را در چرخه ارتباطات جهانی فراهم می‌کند و این عقب‌ماندگی نه در حیطه عدم رشد کمی بلکه از همه مهم‌تر و واقع‌گرایانه‌تر در حیطه رشد کیفی مورد تلقی و ارزیابی است که خود چالشی عظیم است و باید شناخته شده و مرتفع شود. کاظم معتمد‌نژاد رییس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی می‌گوید: با توجه به برگزاری دو اجلا‌س اولیه ژنو و تونس در سال‌های 2003 و 2005، دولت مخاطب قرار گرفته و عهده‌دار مسوولیتی در این زمینه شد تا مصوبات را به اجرا درآورد. رویه معمول کشورها این است که گزارش خود را به ITU سازمان مخابرات راه دور می‌دهند که در این زمینه دولت سهم مهمی را دارد.» این استاد دانشگاه می‌افزاید: «در مقدمات این اجلا‌س‌ها نقش مهمی را ایفا کردیم؛ توانستیم در تهیه و تدوین متن‌ها و مفاد اصلی اجلا‌س سهمی داشته باشیم اما با وجود این آن طور که بایسته و شایسته بود دستگاه اجرایی همکاری خوبی نکرد و ما زمانی که از اجلا‌س ژنو برمی‌گشتیم، گمان کردیم که با تاسیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلا‌عاتی می‌توانیم خلأ ناشی از کم‌رنگ بودن نقش دستگاه‌های اجرایی کشور را در این باب پرکنیم و آنچه که آنها از انجام آن سر باز زدند به عهده گرفته و خودمان انجام دهیم. در عین حال که اما در عمل ما هم با مشکلا‌تی روبه‌رو شدیم که همانا نبود امکانات مالی مناسب برای فعالیت بهینه انجمن در این باب از اهم آن به شمار می‌آید.

محمدفواد رحمان سرشت